Viết vắc-xin hay vắc xin?
Một dấu nối nhỏ nhưng ý nghĩa
không hề nhỏ. Chính vì vậy, với góc nhìn cá nhân, xin được trao đổi quanh việc
phiên chuyển từ vaccin (tiếng Pháp) hay vaccine (tiếng Anh) sang tiếng Việt thế
nào cho hợp lý.
Vắc-xin là
gì?
Là chế phẩm có tính kháng
nguyên...,... là chủng ngừa hay tiêm phòng...
Là gì đi nữa thì chắc các bạn
đã biết rồi. Khái niệm vắc-xin được
trình bày khá rõ trong Bách khoa toàn thư mở Wikipedia mà bạn dễ dàng tìm
thấy.
Trong
phạm vi bài này, tôi chỉ xin đề cập khía cạnh dấu nối trong từ vắc-xin mà thôi.
Như
chúng ta đã biết, vắc-xin trong tiếng Pháp viết là vaccin, tiếng Anh viết
vaccine, còn tiếng Việt, theo từ điển, viết vacxin, hoặc vaccin (Viết liền hai
âm tiết không dùng gạch nối). Những cách viết này đều có trong từ điển Pháp,
Anh, Việt Nam.
Viết theo quy tắc phiên âm tiếng nước ngoài là vắc-xin (dựa vào cách đọc của nguyên ngữ, có gạch nối
giữa hai âm tiết).
Minh họa cho việc viết phiên
âm, phiên chuyển tiếng nước ngoài lâu nay đã có rất nhiều ví dụ mà khi bỏ dấu
gạch nối ý nghĩa của từ hoàn toàn khác.
Tôi đọc được trong nhiều văn
bản của Bộ ban hành khá lâu, xuất hiện từ "vắc xin" (không
có dấu gạch nối). Dĩ nhiên, theo đó Sở và các phòng ban cấp dưới khi soạn thảo
văn bản cũng phải "sao y" là vắc xin.
Không những thế, hàng loạt nhãn
mác, quảng cáo của các công ty, xí nghiệp dược, một số báo chí, tạp chí chuyên
ngành hoặc ngay chính trong một bài viết của tạp chí bắt đầu có xu hướng phiên
âm đủ các kiểu: vacxin, vắc xin, vắc-xin, vắcxin, văcxin (không có dấu sắc)...,
thậm chí tên và trang web của một Viện ghi hẳn hoi: Vắc xin (không còn dấu
nối).
Lâu ngày thành quen, vắc xin
(không dấu nối) nghiễm nhiên rất dễ được cho là đúng như từ cà phê (café) từ
lâu đã Việt hóa mà không có từ nào để thay thế. Nhưng khi “Vắc xin” xuất
hiện phổ biến trong các văn bản của cơ quan quản lý nhà nước lại là một vấn đề
không còn giản đơn, vì đã mang tính pháp lý. Phải dạy học sinh, sinh viên
sử dụng ngữ pháp tiếng Việt thế nào đây cho đúng. Một đơn cử có thể xảy ra
trong tuyển dụng công chức viên chức, đề thi chuyên ngành có câu hỏi liên quan
đến thuốc chủng ngừa, nội dung trả lời được chấm có điểm số tương đương,
chỉ khác khi viết thuật ngữ này, một người ghi “vắc xin”, người kia thêm dấu
nối “vắc-xin”, ai sẽ có tên trong danh sách chọn đạt? Người viết vắc xin hay
người viết vắc-xin? Liệu cơ quan tuyển dụng có cho là không quan trọng? Nếu
không quan trọng thì văn bản tha hồ mà thêm hoặc bớt dấu nối(!)
 |
Tôi không dám nghĩ Bộ viết sai, có thể quy tắc phiên chuyển tiếng nước ngoài đã có sự thay đổi, hoặc có quy định mới phiên âm cho thuật ngữ chuyên ngành mà tôi chưa kịp cập nhật mặc dù tôi cất công tìm đọc các tài liệu, sách báo có đề cập đến vắc-xin, tra cứu nhiều từ điển, kể cả từ điển “Từ mới tiếng Việt”, tôi xin được nêu ra tờ báo Nhân Dân và tạp chí Cộng sản vì sự chính xác và rõ ràng của ngôn ngữ. Báo Nhân Dân số 21925 ra thứ Tư ngày 7/10/2015 có bài " Không nên lơ, là trong phòng chống sốt xuất huyết" các từ vắc-xin đều có dấu nối. Tạp chí Cộng sản số đặc biệt 103 (XB tháng 7/2015) có đăng bài viết của Tổng Bí thư BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng nhắc nhở các phóng viên cán bộ biên tập của tạp chí lưu ý sửa chữa từng dấu phẩy, dấu chấm, từng chữ viết hoa, viết thường vì tạp chí Cộng sản được coi là chuẩn mực. Tạp chí Cộng sản, số 875 (XB tháng 9/2015) có bài viết của Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tuyến, in rõ vắc-xin dù văn bản của chính Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành lại ghi vắc xin (không có dấu nối).
Ngày 07/10/2015, nhiều trang
web đăng tải thông tin "Việt Nam sắp
có vắc-xin phòng bệnh sốt xuất huyết"
Một người tên Vắc, sau khi đọc
xong bài báo này đã thảo lá đơn đăng ký trước nhờ tôi gửi giùm
huyện, tỉnh. Nội dung là:
Vắc xin phòng bệnh sốt xuất huyết ngay khi có vắc-xin
...
Nếu được quan tâm, Vắc xin cám ơn.
Đọc đơn, tôi định không nhận lời gửi đơn giúp vì lo ngại huyện, tỉnh từ chối đơn này. Chữ Vắc trong từ điển tiếng Việt chỉ có nghĩa trong vúc vắc, chứ đâu có nghĩa gì đâu mà đứng tên. Thế là Vắc lý giải Trãi không có trong từ điển tiếng Việt mà sao cũng vang lừng tên tuổi anh hùng dân tộc Việt Nam Nguyễn Trãi?
Có lý, đánh liều, tôi hứa đi gửi đơn giúp.
Có lần, xã khác cũng có anh tên Vắc đang ở bị
dịch tung hoành, vị bác sĩ về xã tuyên truyền tiêm chủng vắc xin sống,
vắc xin chết gì đó, hơi khó hiểu. Anh Vắc đó, bực mình đứng dậy:
- Vắc sống, hay Vắc chết đều có số hết. Xin sao được mà xin!
Qua
đó, mới thấy dấu nối quan trọng.
Vắc-xin
(mang dấu gạch nối) là từ hai âm tiết với nghĩa rõ ràng. Còn viết rời các âm
tiết, bỏ dấu gạch nối áp dụng cho các tên riêng nước ngoài và phải viết hoa các
từ. Vắc-xin với nghĩa thuốc phòng không phải là tên riêng (danh từ riêng).
Nếu ai đó ở Pháp, ở Anh mang tên Vaccin hoặc Vaccine, khi phiên âm phải là
Vắc-xin ( chữ V viết hoa, chữ x viết thường) hoặc Vắc Xin (không có dấu gạch
nối, nhưng phải viết hoa chữ V và X).
Vaccin (tiếng Pháp), hay vaccine (tiếng Anh)
viết sang tiếng Việt không có dấu nối như "vắc
xin" chỉ là dạng chính tả phiên âm cho dễ đọc, viết vắc-xin
(có gạch nối) là từ đã được phiên chuyển tiếng nước ngoài, có hai âm tiết, với đúng
nghĩa thuật ngữ của nó. Bê nguyên vắc xin (không dấu nối) của dạng chính tả
phiên âm, như đã nói là làm mờ nghĩa, khi tách biệt 2 chữ vắc và xin. Vắc độc
lập không có nghĩa trong từ điển.
Tôi thực sự ngạc nhiên khi Bộ Y tế, Bộ NN &
PTNT ban hành văn bản mà từ vaccine (vaccin) chuyển sang tiếng Việt là vắc xin
lại thiếu mất dấu nối như vậy. Trong khi đó, Luật thú y đã
được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 9
thông qua ngày 19 tháng 6 năm 2015, có hiệu lực từ ngày 01/7/2016, mục giải
thích từ ngữ tại Điều 3, Chương I, ghi rõ Vắc-xin dùng trong thú y là chế phẩm sinh học chứa kháng nguyên, tạo cho cơ thể động vật khả năng
đáp ứng miễn dịch, được dùng để phòng bệnh. Từ vắc-xin vẫn được đề cập nhiều
lần trong Luật thú y không hề mất dấu nối.
 |
Vậy mà đã một thời gian dài cho đến nay, Bộ cứ
ban hành "vắc xin" (không dấu nối), báo Nhân Dân thì in
"vắc-xin" (có dấu nối). Tôi tự hỏi không biết số phận từ vắc-xin (có
dấu nối) trong Luật thú y rồi đây ra sao?
Hữu Hiệp
